Kompozycja w fotografii - praktyczny przewodnik dla początkujących

Kompozycja w fotografii może nadać każdemu ujęciu wiele siły i emocji. Podczas każdej sesji fotograf wykorzystuje mnóstwo technik, ale przede wszystkim musi pamiętać o wyborze motywów, które poprzez pojawianie się w kadrze, przyciągną wzrok widza. Z tego artykułu dowiesz się, jak wykorzystać kompozycję do tworzenia wspaniałych zdjęć.

Kompozycja w fotografii

Kompozycja fotograficzna jest elementem na pograniczu wiedzy technicznej oraz naszych uczuć i emocji. Jest to także uniwersalny język komunikacji pomiędzy fotografem, a osobą oglądającą zdjęcie.

Dzięki przemyślanej kompozycji, autor może wskazać widzowi najważniejsze elementy ujęcia, ułatwić mu interpretację zawartej w nim opowieści oraz wpłynąć na jego emocje. W tym wypadku – proste rozwiązania z reguły przynoszą najlepsze efekty.

Elementami kompozycji są: linie, bryły, przestrzenie, światłocień, kolor, kontrast, głębia ostrości itp.

Kompozycja porządkuje treść zdjęcia oraz umożliwia przyciągnięcie wzroku widza

Główny motyw w kompozycji fotograficznej

Komponując kadr, nieustannie należy pamiętać o głównym motywie zdjęcia. Twoje wysiłki powinny skupiać się na przedstawieniu go w jak najlepszym świetle fotograficznym.

Główny motyw powinien odpowiadać na podstawowe pytanie twórcy (tj. "o czym jest to zdjęcie").

Musi być widoczny, aby osoby oglądające zdjęcie nie miały problemów z jego odszukaniem. Z drugiej zaś strony nie może zdominować całości kadru, bo zasłoni inne istotne fragmenty zdjęcia.

Jeżeli chcesz wyeksponować główny motyw – postaraj się być jak najbliżej fotografowanego obiektu. Podejdź do niego lub zastosuj inny obiektyw, odrzuć z obrazu te elementy, które mogą rozpraszać uwagę odbiorcy. Lepiej mieć na fotografii jeden główny motyw, niż kilka konkurujących ze sobą tematów. Im mniej, tym lepiej. Wprowadź tę zasadę w swój kadr i upraszczaj, wyrzucając z kadru wszystko to, co jest zbędne.

Kontrasty zimne i ciepłe barwy. Mocny pierwszy plan (fot. Luker Photography)

Kilka planów w kompozycji fotograficznej

Zawsze pamiętaj o pierwszym planie. Brak motywu na pierwszym planie to podstawowy błąd początkujących fotografów. Takie zdjęcia są płaskie i puste. Nazywam je fototapetami. Zawsze trzeba się starać, aby w kadrze na pierwszym planie pojawiał się główny temat. Stanowi on treść ujęcia, która zawiera dodatkowo konkretne obiekty: linie, plamy, barwy, kształty i światłocień.

Temat zdjęcia powinien być otoczony pustą przestrzenią, która da oddech głównemu obiektowi oraz umożliwi jego wyodrębnienie. Trzeba pamiętać, że główny motyw zawsze będzie wymagał obecności niezagospodarowanych fragmentów, bo to sprawi, że będzie dobrze widoczny.

Pusta przestrzeń nie musi być wyłącznie niebem lub jednolicie gładką powierzchnią. Bywa nią również łagodna faktura, np. bezkres morza albo jeziora, stara ściana z łuszcząca się farbą. Jeżeli zaczniesz uważnie przyglądać się dobrym zdjęciom, szybko się okaże, że powstają w wyniku rozmyślnego zestawienia kontrastowych treści i pustych przestrzeni.

Bądź świadom owych zależności, ponieważ dobra kompozycja jest równoważnym zarządzaniem pustymi przestrzeniami zdjęcia oraz jego fragmentami wypełnionymi treścią. Najłatwiej jest zagospodarowywać zdjęcie treścią, gdy się pracuje nad mocnym pierwszym planem. Nieustannie podkreślam konieczność upraszczania kadru, czyli usuwania z niego zbędnych detali. Uwagę widza ma przyciągać wyłącznie najważniejszy element! Jednak zadbaj też o przenikanie się planów, dzięki czemu wzrok odbiorcy będzie mógł ogarnąć całość zdjęcia.

Kompozycja fotograficzna: pierwszy plan - ten najważniejszy, mała przestrzeń ostrości i kolor. (fot. Luker Photography)

Reguła trójpodziału w kompozycji kadru

Najprostszym, ale dającym dobre efekty, sposobem kompozycji w fotografii jest tzw. reguła (zasada) trójpodziału. Kadr dzieli się na trzy równe pasy poziome i pionowe (czyli łącznie 9 równych pól) za pomocą dwóch poziomych i dwóch pionowych prostych linii, a następnie umieszcza kluczowy motyw w jednym z punktów przecięcia się linii. Linie przecięcia tworzą tak zwane mocne punkty – niebieskie punkty. Zaś same linie można nazwać "mocnymi osiami" – czerwone kreski. Uwaga! W dynamicznym kadrze wykorzystuje się wyłącznie jeden z mocnych punktów i jedną z mocnych osi!

Reguła trójpodziału w kompozycji – diagram.

Ta sprawdzona zasada pozwala wyeksponować główny element oraz skupić na nim wzrok odbiorcy. Wykorzystywana jest przez znakomitych fotografów, ponieważ najprostsze metody dają w fotografii najlepsze efekty.

Reguła trójpodziału zapewnia okazję do stworzenia dynamicznego przekazu. W przypadku fotografii krajobrazowej, poziome linie są także miejscem, w którym najlepiej umieścić horyzont. Radzę unikać tzw. kompozycji centralnej, w której główny motyw zdjęcia jest pośrodku ujęcia. Podkreśla ona statyczność w kadrze. 

Im mniej tym lepiej! Prosta kompozycja oparta na regule trójpodziału ukazująca mocny punkt obrazu (fot. Luker Photography).

Kolor w kompozycji fotograficznej

Kolor jest silnie związany z kompozycją zdjęcia. Jego świadome wykorzystanie zwraca uwagę na ważne dla fotografa elementy i kieruje wzrok odbiorcy w najważniejsze miejsca zdjęcia. Dość powiedzieć, że czerwona plama (np. kwiat) na zdjęciu będzie przez widza zauważana jako pierwszoplanowa nawet, gdy będzie plamą nieostrą, czyli powszechnie w fotografii uważaną za mniej ważną. Zawsze bardziej przyciągają barwy ciepłe, czyli czerwona, pomarańczowa i żółta. Buduj emocje poprzez świadome wprowadzanie np. kontrastu kolorów. 

Kompozycja zdjęcia a ostrość i głębia ostrości

Dzięki właściwemu doborowi innych szczegółów na pozostałych planach i z wykorzystaniem głębi ostrości, perspektywy i jej kompresji, możemy nadać fotografii złudzenie przestrzeni lub nieomal trzeciego wymiaru. Kiedy zdjęcie staje się przestrzenne, jest atrakcyjniejsze dla odbiorcy. Ostrość zdjęcia jest jednym z najważniejszych parametrów, które pozwalają uzyskać poprawne technicznie ujęcia. Wspominałem już, że ostrość w fotografii jest również jednym ze środków artystycznego wyrazu. Można więc wybrać przypadek, gdy wszystkie przedmioty od pierwszego po ostatni plan są ostre – mówimy wówczas o dużej głębi ostrości.

Dzięki mocnemu otwarciu przysłony, możesz pięknie pokazać przestrzenie ostrości i nieostrości w pokazanym na zdjęciu kadrze.

Postrzeganie kadru w kompozycji

Metodologia dobrego postrzegania kadru polega na ogarnięciu go jako całości. Podczas wykonywania zdjęcia nie wolno koncentrować się na fragmencie, np. na pierwszym planie, zapominając o pozostałych elementach, takich jak tło i drugi plan. Oceniając kadr, zaczynam oglądać zdjęcie od krawędzi ku głównemu motywowi i powtórnie od głównego motywu ku krawędziom, przyglądając się detalom. Następnie oceniam dynamikę kadru (linie proste i krzywe), która kieruje wzrokiem widza. Przygotowując finalny kadr, nieustannie staram się zmieniać punkt widzenia, dlatego nie fotografuję tylko w pozycji stojącej, z poziomu oczu.

Zawsze usiłuję być jak najbliżej motywu, który pragnę uchwycić, często na pograniczu tzw. minimalnej odległości ostrzenia. Oceniam kadr przede wszystkim przez wizjer, a jeśli warunki są sprzyjające także na monitorze LCD. Wybieram punkt ustawienia ostrości oraz planuję rozpiętość głębi ostrości. Często stosuję kilka wariantów ustawienia punktów ostrości i głębi ostrości, ponieważ chcę wydobyć jak najwięcej ze sceny, fotografując ją różnymi ujęciami. Staram się więc wypatrzone miejsce sfotografować z różnych pozycji, różnymi obiektywami, pracując nad perspektywą, głębią ostrości itp. 

Pierwszy plan, linie wiodące kolor i kontrasty. Zdjęcie jest proste w przekazie. Wprawdzie oparte o kompozycję.

Zasady odbioru kompozycji przez widzów

Kompozycja w fotografii wykorzystuje pewne zasady widzenia każdego człowieka. Odbiorcy jasne tony dostrzegają szybciej, niż tony ciemne lub obojętnie szare. Najbardziej zaś na zdjęciach widoczna jest biel oraz dynamiczne kontrasty. W dalszej kolejności uwagę zwracają ostro zarysowane przedmioty, zaś przedmioty odwzorowane jako nieostre interesują widzów w niewielkim stopniu. Istotnym elementem obrazu są także kolory, i tu jako pierwsze są postrzegane ciepłe: pomarańczowy, żółty i czerwony, mniej przyciągają wzrok: zielony, niebieski i fioletowy. Bardzo ciekawe jest to, że z reguły większe zainteresowanie budzą zdjęcia przedstawiające ludzi i inne elementy tzw. przyrody ożywionej oraz przedmioty, które możemy uznać za łatwo rozpoznawalne. Takie obserwacje pozwalają na przemyślane komponowanie kadrów, ponieważ wiadomo, co jest postrzegane jako najważniejsze: jasne tony, kontrast, ostrość i kolor oraz postaci, które mogą podkreślać wielkość obiektów tzw. efekt skali.

Kreowanie kompozycji kadru

Na kreowanie obrazu mają wielki wpływ dodatkowe akcesoria, takie jak dobry statyw oraz używanie filtrów polaryzacyjnego, połówkowego szarego oraz obojętnie szarego. Bardzo pomagają w uzyskiwaniu efektów, których nie można osiągnąć w żadnym z programów graficznych.

Nasze kadry muszą być dopieszczone już na plenerze. Często pracuje się nad ciekawym kadrem w nazbyt wielkim pośpiechu. Bez dbałości o szczegóły, które będą stanowić o tym, czy nasz kadr pozostanie tylko byle jakim zdjęciem, o którym błyskawicznie zapomnimy, czy stanie się ciekawą fotografią.

Staram się namawiać do fotografowania powolnego, z zastanowieniom się nad detalami. W fotografii krajobrazowej wiele czynników jest niezależnych od nas i często nie będzie szans na powtórkę. Dlatego obserwowanie i myślenie nad kadrem podczas jego wykonywania uchroni fotografa przez przykrymi rozczarowaniami. Pośpiech jest złym doradcą. Ilość nigdy nie przechodzi w jakość! Jeżeli więc z całego dnia pleneru uda się nam przywieźć do domu jedno dobre zdjęcie, to powinniśmy być bardzo szczęśliwi. Finalna obróbka zdjęcia opiera się na wywołaniu RAW oraz podkreśleniu poprzez światłocień istotnych fragmentów zdjęcia.

Kompozycja w fotografii krajobrazowej

W fotografii krajobrazowej wręcz nagminnym błędem jest źle umieszczany w kadrze horyzont (np. w jego centrum i bardzo często bywa on pochylony). Poniżej znajdziesz kilka praktycznych porad, dzięki którym poprawisz jakość swoich zdjęć krajobrazowych.

Zadbaj o poziomy horyzont

Podczas fotografowania w terenie, ustaw aparat na statywie fotograficznym i użyj poziomicy (elektronicznej), w którą wyposażone jest często menu aparatu albo kup za kilkanaście złotych taką do umieszczenia w tzw. gorącej stopce.  

Zawsze zadbaj o poziomy horyzont w kompozycji zdjęć krajobrazowych. 

Zastosuj linie wiodące

Ważną cechą dobrej kompozycji zdjęcia krajobrazowego jest wybór tzw. linii wiodących, to znaczy elementów pejzażu, które w sposób naturalny poprowadzą wzrok odbiorcy do głównego motywu oraz pomogą w ogarnięciu wszystkich ważnych elementów kadru. Mogą nimi być np. linie pagórków, rzeka, droga. Przepiękne efekty daje wprowadzenie w kadr linii w kształcie litery S. Powtarzające się w naturze rytmy są ciekawym tematem fotografii krajobrazowej, np. bruzdy na polu lub grzbiety pagórków.

Dobre efekty daje poszukiwanie i fotografowanie miejsc, w których owe rytmy się "łamią". Odszukane, a następnie wyeksponowane w tzw. mocnym punkcie, dają z reguły ciekawe rezultaty. Dobrym rozwiązaniem wprowadzającym plany na zdjęciu są różnego rodzaju naturalne obramowania, np. gałęzie drzew lub układ chmur. Stosowanie przedplanu jest zabiegiem polegającym na umieszczeniu blisko obiektywu pewnych elementów, ale uczynienie ich nieostrymi, np. szpaleru kwiatów. Wprowadzaj w swoje zdjęcia rytmy i wzory.